YKS Tarih: İlk ve Orta Çağ Türk Tarihi'nin Şifreleri!
YKS Tarih dersinin en kapsamlı ve en temel konularından ikisi, İlk ve Orta Çağ Türk Tarihi'dir. Bu iki dönem, Türklerin hem göçebe yaşam tarzını hem de İslamiyet'le tanıştıktan sonraki köklü değişimlerini anlatır. Sınavda bu konudan gelen sorular, genellikle bir devletin kendine özgü özelliklerinden veya yaşam tarzının devlet yapısına olan etkilerinden gelir. Gelin, bu önemli konuları birleştirerek YKS odaklı bir özet hazırlayalım.
Bölüm 1: İslam Öncesi Dönem: Göçebe Yaşamın İzleri
Bu dönem, Türklerin Orta Asya bozkırlarında kurduğu devletleri ve bu yaşam tarzının getirdiği sosyal ve siyasi yapıları kapsar.
Genel Özellikler:
Göçebe Yaşam: Temel geçim kaynağı hayvancılıktır. Bu durum, hapis cezalarının kısa süreli olmasına ve mimaride kalıcı eserlerin olmamasına neden olmuştur. Sanat, taşınabilir eşyalarda gelişmiştir.
Ordu-Millet Anlayışı: Her erkek asker sayılır ve ordu, atlı birliklerden oluşur.
Kut İnancı: Hükümdarlığın Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılır.
Töre: Yazılı olmayan, ancak herkesin uyması gereken sözlü hukuk kurallarıdır.
Kilit Devletler:
Asya Hun Devleti: Türklerin bilinen ilk teşkilatlı devletidir. En önemli hükümdarları Mete Han, tarihte ilk düzenli orduyu "onlu sistem" ile kurmuştur. Çin'i vergiye bağlamış, ancak asimilasyonu önlemek için Çin topraklarına yerleşmemiştir.
Köktürk Devleti: Türk adını resmî devlet ismi olarak kullanan ilk devlettir. Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı kaynakları olan Orhun Yazıtları'nı bırakmışlardır. Bu yazıtlar, Türklerin bağımsızlık mücadelesini anlatır.
Uygur Devleti: Türk tarihinde bir dönüm noktasıdır çünkü yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. Mani dinini benimsemeleri, savaşçılık özelliklerini zayıflatmış ancak sanat ve mimaride (fresk, stupa) ilerlemelerini sağlamıştır.
Bölüm 2: Türk-İslam Dönemi: Yeni Bir Kimlik, Yeni Bir Çağ
Türkler, İslamiyet'le tanışmalarıyla birlikte hem eski geleneklerini sürdürmüş hem de yeni bir medeniyetin parçası olmuşlardır.
İslamiyet'e Geçiş: Türklerin kitleler halinde İslamiyet'e geçişi, Talas Savaşı (751) sonrasında Abbasilerin Türklerle yakınlaşması ve onlara karşı hoşgörülü davranmasıyla hızlanmıştır.
Genel Özellikler:
Gulam Sistemi: Orduda görev yapmak üzere köle ve devşirmelerden asker yetiştirme sistemi kurulmuştur.
İkta Sistemi: Toprak gelirlerine dayalı bir sistemdir. Hem hazineye yük olmadan asker yetiştirilmesini sağlamış hem de üretimi ve güvenliği artırmıştır.
Medrese: Eğitim ve bilim bu dönemde medreselerle kurumsallaşmıştır.
Kilit Devletler:
Karahanlılar: Orta Asya'da kurulan ilk Müslüman Türk devleti olmalarına rağmen, Türkçe'yi resmî dil olarak kullanmışlardır. İlk Türk-İslam edebi eserleri bu dönemde yazılmıştır (Kutadgu Bilig, Divan-ı Lügat'it Türk gibi).
Gazneliler: İslamiyet'in Hindistan'a yayılmasında önemli rol oynamışlardır. Selçuklular ile yaptıkları Dandanakan Savaşı (1040) ile yıkılış sürecine girmişlerdir.
Büyük Selçuklu Devleti: Dandanakan Savaşı ile kuruluşlarını ilan etmişlerdir. Malazgirt Savaşı (1071) ile Anadolu'nun kapılarını Türklere açmışlardır. Vezir Nizamülmülk tarafından kurulan Nizamiye Medreseleri, hem Sünni inancı yaymak hem de devlet adamı yetiştirmek için önemli bir kurum olmuştur.
Bu konuya çalışırken, Türklerin yaşam tarzındaki değişimlerin (göçebe ⇒ yerleşik) ve din değiştirmenin (Gök Tanrı ⇒ İslam) devlet ve toplum yapılarını nasıl etkilediğine dikkat etmelisin. Sınavda gelen sorular genellikle bu neden-sonuç ilişkileri üzerine kurulur. Başarılar dilerim!
0 Yorumlar